تبیین نظام مند تهدیدات ژئوپلیتیکی ج.ا.ایران در منطقه غرب آسیا در گام دوم انقلاب اسلامی ایران (با ارائه الگو بر اساس مدل استراوس-کوربین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی دانشگاه امام علی(ع)

2 عضو هیئت علمی دانشگاه امام علی(ع)

چکیده

تهدیدات ژئوپلیتیکی نوعی از تهدیدات هستند که بر اساس مؤلفه­ها و واقعیت­های ژئوپلیتیکی موجود، امنیت و منافع ملی کشورها مورد تهدید قرار می­گیرند. در این میان، ج.ا.ایران با توجه به هویت و ژئوپلیتیک خاص خود، در گام اول انقلاب اسلامی در موارد متعددی مورد تهدید و حتی تجاوز قرار گرفته است؛ اما در نهایت علی­رغم فراز و نشیب‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی-امنیتی توانسته تهدیدات شکل گرفته را دفع و حتی برخی از آنها را به فرصت تبدیل نماید و در راستای شکل‌دهی به نظم ژئوپلیتیک منطقه‌ای مورد نظر خود گام‌های مؤثری بردارد. اما اینک در شروع گام دوم انقلاب اسلامی، پا به پای پیشرفت‌ها و موفقیت‌های به دست آمده در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی، دشمنی دشمنان هویتی و قدرتی نمایان‌تر، عرصه‌های تهدید گسترده‌تر و افق رویارویی روشن‌تر شده است. وضعیت و شرایط کنونی و چشم‌انداز پیش‌رو در گام دوم انقلاب اسلامی، ضرورت شناخت تهدیدات ژئوپلیتیکی منطقه­ای بر ضد ج.ا.ایران را دو چندان نموده است. از این رو، در این پژوهش با روش تجزیه و تحلیل کیفی روند تحولات نظم ژئوپلیتیک منطقه جنوب غرب آسیا مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و در ادامه، بر اساس روش GT مقوله های اصلی متن استخراج، تهدیدات موجود و در حال شکل‌گیری بر علیه موجودیت ج.ا.ایران و وجودِ انقلاب اسلامی، تبیین و بر اساس مدل نظام‌مند استراوس-کوربین، راهبرد‌های مؤثر برای مقابله با تهدیدات ژئوپلیتیکی ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها


  • منابع

    الف) فارسی

    • ایرانی، محمد (1394)، "­رویکردهای جدید رژیم صهیونیستی در جبهۀ عربی"، همایش تحلیل کنش‌گری رژیم صهیونیستی و در محیط راهبردی ج.ا.ا، تهران، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی.
    • -آجر­لو، حسین (1397)، "چشم‌انداز عربستان سعودی در 2030؛ فراز یا فرود؟، تهران: انتشارات مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
    • بال، ر. آلن؛ پیترز، ب. گای (1384)، «­سیاست و حکومت جدید"، ترجمۀ عبدالرحمن عالم، تهران: نشر قومس.
    • بی‌نا (تیرماه 1395)، "راهبرد پسابرجام رژیم صهیونیستی در قبال ایران و منطقه"، تهران: اندیشکدۀ
    • سیاست­های راهبردی روشن آرا (اسرا)، گزارش راهبردی سیاسی -5، ویرایش اول.
    • بیگ­رضایی، مجید؛ حیدری­فر، محمد­رئوف (1395)، " ژئوپلتیک و بازیگری قدرت­های جهانی و منطقه­ای در غرب آسیا"، دورۀ 5، ش 9، فصلنامۀ علمی مطالعات بیداری اسلامی.
    • پیریایی، محسن (1387)، "­نگاه سازه‌انگارانه به تقابل اروپا و آمریکا با برنامۀ‌ هسته‌ای ایران"­ ش 20، فصلنامۀ رهاورد.
    • ترکاشوند، جلال (1396)، "رویکرد دولت اوباما به نظم­های امنیتی خاورمیانه در پرتو انقلاب­های عربی 2011"، پایان­نامۀ مقطع دکتری، دانشگاه خوارزمی.
    • ترکاشوند، جلال؛ کریمی، غلامرضا (1394)، "­سیاست­های راهبردی آمریکا بعد از تحولات عربی خاورمیانه 2011"، س پنج، ش 3، فصلنامۀ پژوهش­های سیاسی جهان اسلام.
    • حیات مقدم، امیر؛ فرجی­راد، عبدالرضا؛ سرور، رحیم (1396)، "­عوامل ژئوپلتیکی و سیاسی مؤثر بر راهبرد دفاعی- امنیتی ج.ا ایران در مقابل تهدیدات فرا­منطقه­ای از مبدأ سرزمینی عراق"، س هفتم، ش 62، فصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات بین رشته­ای دانش راهبردی،
    • -رحیمی، غلامعلی (1397)، "­تولید نفت شیل آمریکا و نقش آن در بازار نفت"، ش 157، مؤسسۀ مطالعات انرژی.
    • -زرگر، علیرضا (1394)، "­ماهیت افراط­گرایی اسرائیل با تأکید بر نظریۀ ساختار-کارگزار"، تهران: مجموعه مقالات همایش تحلیل کنشگری رژیم صهیونیستی در محیط راهبردی ج.ا.ایران، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی.
    • سجادپور، سید­محمد­کاظم­؛ اجتهادی، سعیده (1389)، "­ﻧﮕﺮش اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻏﺮب و ﺗﻬﺪﻳﺪات ﺑﻴﻦ­اﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮردی ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻫﺴﺘﻪای ﺟﻤﻬﻮری اسلامی ایران"، دانش سیاسی، س ششم، بهار و تابستان، ش اول.
    • سلیمی، حسین (1384)، "دولت مجازی یا واقع­‌گرایی تهاجمی"، ش 17، پژوهش حقوق عمومی.
    • قهرمان­پور، رحمن (1389)، "کالبد شکافی مسئلۀ هویت در خاورمیانه"، خاورمیانه پژوهی، ج سوم، نشر: دانشگاه امام صادق (ع).
    • قدسی، امیر (1397)، نظام ژئوپلتیکی غرب آسیا و نظم مطلوب منطقه­ای ایران، دورۀ 16، ش 72، فصلنامۀ مطالعات دفاعی استراتژیک.
    • گلشنی، علیرضا؛ سهرابی، حمیدرضا (1393)، "نقش جمهوری اسلامی ایران در قیف ژئوپولیتیک غرب آسیا "، ش 18، فصلنامۀ تحقیقات سیاسی بین­المللی.
    • مجتهد­زاده، پیروز (1392)، "­جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی"، تهران: سمت.
    • مهر­عطا، رضا (1395)، "ایران و عربستان سعودی رویکرد تقابلی-تعاملی"، مجموعه مقالات همایش تحولات ژئوپلیتیک غرب آسیا با تأکید بر امنیت منطقه‌ای، تهران: مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی.
    • مرادی، روح­الله (1393)، "بررسی مقایسه‌ای سیاست خارجی و منافع ملی ایران و عربستان در عراق"، پایان­‌نامة کارشناسی­ارشد دانشگاه شهید بهشتی.
    • مهدیان، حسین (1392)، "ژئوپلیتیک و امنیت ملی ج.ا.ایران"، تهران: انتشارات دافوس ارتش.
    • -مهدیان، حسین؛ ترکاشوند، جلال (1400)، راهبردهای بازدارندگی ج.ا.ایران در گام دوم انقلاب اسلامی ایران، مجموعه مقالات دومین همایش گام دوم انقلاب اسلامی، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش.
    • میرزا­عبدالله، علیرضا (1394)، "­سیاست درست ایران علیه عربستان چیست"، سایت خبری-تحلیلی فرارو، کد خبر: ۲۵۲۰۳۷، 16 آبان ماه.
    • مهدیان، حسین (1392)، "­نمایۀ راهبردی تحلیل تحولات نظم ژئوپلیتیکی منطقۀ غرب آسیا"، س پانزدهم، ش 125، گروه ژئوپلیتیک پژوهشکدۀ امنیت ملی دانشگاه عالی دفاع ملی.
    • مهدیان، حسین؛ آقا­حسینی، علیرضا؛ علی­حسینی، علی (1395)، "تحلیل بازدارندگی توانمندی‌های هسته‌ای ایران"، س اول، ش 1، فصلنامة دفاعی-راهبردی اندیشۀ نوین.
    • نعمتی، امیر­حسین؛ مهدیان، حسین (1398)، "تحلیل جایگاه قدرت نظامی در تأمین بازدارندگی ملی"، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی، س سیزدهم، ش­/131، دو ماهنامة اطلاعات راهبردی.
    • یاری، احسان (1398)­،" الزامات ژئوپلیتیک و ضرورت‌های ‌راهبردی برنامۀ موشکی جمهوری اسلامی ایران در محیط آنارشیک نظام بین‌الملل"، دورۀ 12، ش 42، فصلنامۀ آفاق امنیت.

    ب- انگلیسی

    ·         Gardner, Frank(2020) “Iran's network of influence inMiddleEast”,https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50324912

    • Husari, Khalil (2019)" Oil Shale Development in the United States_ Prospects and Policy Issues-RAND, Neurotherapeutics volume 16, pages685–702.
    • Indyk, Martin (2019). “Disaster in the Desert: Why Trump’s Middle East Plan Can’t Work”. Foreign Affairs. Available at; https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2019-10-15/disaster-desert.
    • Jervis, Robert (1999) "Realism, Neoliberalism, and Cooperation: understanding the debate" International Security’.  Summer, 24(1) .
    • Knopf, J. W. (2010)" The Fourth Wave in Deterrence Research", Contemporary Security Policy, Vol. 31, No.1
    • Kay, Sean (2013), America’s Asia Pivot – A Return to Realism?, Centre for Interna tionalPeaceand Security Studies, McGill University, Available Online at: https:// ciaonet.org/catalog/30981.
    • Katulis ,Brian (2021)” Seeking a New Balance for U.S. Policy in the Middle East”, Foreign PolicyandSecurity,https://www.americanprogress.org/issues/security/reports/2021/09/07/503429/seeking-new-balance-u-s-policy-middle-east.
    • Lake, E. (2017). Trump Looks for Opportunities in the Middle East Crisis, Peace between Israelis and Palestinians, https://www.bloomberg.com/view/articles.
    • Laroy,Almon (2019). Understanding Deterrence, ROND Corporation, Expert insights on a timely policy issue: https://www.rand.org/pubs/perspectives/PE295.html
    • Mearsheimer, John J. and Stephen W. (2003). 'An Unnecessary War', Foreign Policy 134 (January/February): 51-59.
    • Mearsheimer, John J. (2001). The Tragedy of Great Power Politics. New York: W. W.  Norton.
    • Miller, David and Sokolsky , Richard (2019),Saudi Arabia and Israel are pushing US to confront Iran. Trump shouldn't take the bait, CNN: https://amp.cnn.com/cnn/2019/05/21/opinions/israel-saudi-arabia-iran-opinion-miller-sokolsky/index.html

    ·         Rynhold, Jonathan(2020)" The transformation of Saudi-Israeli relations",Israel Affairs: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13537121.2020.1832320.

    ·         Saab ,Bilal Y. (2022)"Integrated Air and Missile Defense Will Enhance Security in the Middle East", https://nationalinterest.org/feature/integrated-air-and-missile-defense-will-enhance-security-middle-east.

    ·         Thompson ,Jack (2018). “Trump’s Middle East Policy”. CSS Analyses Security Policy. No, 233.

    ·         Steinsson, Sverrir (2014). John Mearsheimer's Theory of Offensive Realism and the Rise of China, E-International Relations : https://www.e-ir.info/2014/03/06/john-mearsheimers-theory-of-offensive-realism-and-the-rise-of-china.