دلایل گسترش سلفی گری افراطی در جمهوری آذربایجان؛ با تاکید بر مولفه های فرهنگی، تاریخی و سیاسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مطالعات منطقه ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 استادیار گروه انقلاب و اندیشه سیاسی، دانشکده معارف، دانشگاه تهران

چکیده

به‌صورت سنتی، اسلام رایج در بین توده مردم در دو سوی دریای خزر؛ ترکیب عقاید و باورهای بی‎شمار و قدیمی ایرانی، قبیله‌ای به علاوه سنن اسلامی در منطقه بوده است. به مرور زمان به ویژه بعد از فروپاشی شوروی، با انگیزه های سیاسی، عقاید مردم در جمهوری آذربایجان دستکاری شده است. فقر، بی‌ثباتی‌ها و آشفتگی همراه با تشنگی بیشتر برای مذهب، زمینه‌های فعالیت کنشگران خارجی در این کشور را فراهم کرده است. در نتیجه این مداخله، سلفی‌گری به شکل افزایش باورها، شعائر و سنن در ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در جمهوری آذربایجان بروز و ظهور پیدا کرده، موجب بروز فضای ضد ایرانی و تخریب روابط با ج.ا ایران شده است. این پژوهش در تلاش است به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و تحلیل سوال «علل برآمدن و گسترش سلفی‌گری افراطی در جمهوری آذربایجان» بپردازد. نتایج پژوهش حکایت از این دارد که رقابت‌ کشورهای منطقه در جمهوری آذربایجان، در وضعیت دینی جامعه جمهوری آذربایجان تأثیر گذاشته و این رقابت‌های سیاسی خروجی‌های فرهنگی تأثیرگذاری در جمهوری آذربایجان از جمله رشد سلفی‌گری داشته است. سلفی‌گری متاثر از ترکیه به نسبت دیگر کشورها ضدیت بیشتری با نفوذ فرهنگی ج.ا.ایران و تشیع در جمهوری آذربایجان دارد.

کلیدواژه‌ها


  • منابع

    الف- فارسی

    • آکینر، شیرین (1366). اقوام مسلمان شوروی. ترجمه علی خزعلی، مشهد مقدس: آستان قدس رضوی.
    • بنیگسن، الکساندر، و برآکس اپ، مری (1370). مسلمانان شوروی گذشته، حال و آینده، ترجمه کاوه بیات، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    • جنابی، سروش (1382). «بحران در قفقاز شمالی: نگاهی به استقلال‌طلبی مردم مسلمان چچن»، فصلنامه نهضت، 4 (13)، 201-171.
    • حق‌جو، میرآقا (1383). «قفقاز جنوبی و بازتاب تعارضات هویتی- فرهنگی بر بی‌ثباتی منطقه»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 3 (45)، 112-105.
    • خلیجی، محسن، و مجیدی، ابراهیم (1388). «رشد هویت اسلامی–شیعی در جمهوری آذربایجان»، شیعه‌شناسی، 7 (26)، 54-35.
    • دکمیجان، هرایر (1377)، جنبش‌های اسلامی معاصر جهان عرب، حمید احمدی. تهران: انتشارات کیهان.
    • زارع، محمدرضا (1383). علل رشد اسلام‌گرایی در ترکیه. تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
    • سیف‌زاده، حسین(1378). «قفقاز و تراژدی لاینحل هویت ملی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 8 (27)، 96-83.
    • فلاح، رحمت‌الله (1390). «محیط سیاسی جریان‌های اسلام‌گرای شیعی در جمهوری آذربایجان»، مطالعات راهبردی جهان اسلام، 12 (45)، ص 230-213.
    • گلی، حسن (1387). «وهابیت تهدید برای جمهوری آذربایجان»، آران، 6 (16)، 175-185.
    • منفرد، افسانه، و بیات، کاوه (1387). مروری بر تاریخ چچنستان؛ روایتی از سیمای طبیعی، فرهنگ، سیاست و تصوف ستیهنده کوه‌نشینان قفقاز. تهران: نشر کتاب مرجع.
    • واحدی، الیاس (1386). هویت قومی در جمهوری آذربایجان. تهران: انتشارات ابرار معاصر.
    • ویلهلمسن، ژولی (1384). «اسلام‌گرایی جنبش جدایی‌طلب چچن»، ترجمه سعید نقی‌زاده، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، 13 (49)، 182-137.
    • هاشمی، غلامرضا (1381). «عوامل درون‌منطقه‌ای تأثیر‌گذار بر امنیت قفقاز»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 11 (40)، 85-106.
    • هانتر، شیرین، تامس، جفری، و ملیکیشویلی، الکساندر (1391). اسلام در روسیه؛ سیاست‌های هویتی و امنیتی. ترجمه الهه کولایی، سیده مطهره حسینی و اسما معینی، تهران: نشر نی.
    • هرزیگ، ادموند (1381). «اسلام، فراملی‌گرایی و زیرمنطقه‌گرایی در کشورهای سی‌آی‌اس»، ترجمه امیرمسعود اجتهادی، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 11 (38)، 101-146.

     

    ب- انگلیسی

    • Abbasov, and Ismailova, K. (2012).Watching for Wahhabis: The Religious Factor in Azerbaijans Parliamentary Election Campaign”, Eurasia Insight, Availabe at: https://www.religiousforums.com.
    • Anar Valiyev (2005). “Azerbaijan: Islam in a Post-Soviet Republic”, Meria, available at: http://meria.idc.ac.il.
    • Asbed Kotchikian (2012). “Secular Nationalism Versus Political Islam in Azerbaijan," Terrorism Monitor, 3 (3). available at: jamestown.org.
    • Azerbaijan: independent islam and the state ,Crisis Group Europe (2008). Report N 191-25, March.
    • cornell, E. S. (2011). Azerbaijan since Independence, New York: M.E. Sharpe.
    • cornell, E. S. and baran, z. (2006).”Islamic radicalism in central asia and the Caucasus”, silk road paper, available at:www.silkroadstudies.org.
    • Crisis Group Europe Report (2008). Azerbaijan: independent islam and the state ,Crisis Group Europe, Report N 191-25, at:crisigroup.org.
    • Emil Souleimanov (2012). “Between Turkey, Russia, and Persia: Perceptions of National Identity in Azerbaijan and Armenia at the Turn of the Nineteenth and Twentieth Centuries”, Gloria Center, available at:  http://www.gloria-center.org/2012/04/between-turkey-russia-and-persia-perceptions-of-national-identity-in-azerbaijan-and-armenia-at-the-turn-of-the-nineteenth-and-twentieth-centuries/.
    • Emil Souleimanov (2012). “Jihadism on the Rise in Azerbaijan”, CACI Analyst, February 5, at:http://www.cacianalyst.org/?q=node/5766.
    • Falkowski, M. (2016). “Russia's Middle East: the escalation of religious conflicts in Northern Caucasus”, Center for Eastern Studies, available at: http://www.economist.com.
    • Geybullayeva, (2007). “Is Azerbaijan Becoming a Hub of Radical Islam?”, Turkish Policy Quarterly ,at:http://www.turkishpolicy.es.
    • Globalsecurity (2007). “Egyptian Islamic Jihad Group” available at: globalsecurity.org/military/world/para/aljihad.htm.
    • Goyushov, A (2012). “Islam in Azerbaijan: Historical Background”, Caucasus Analystical Digest,44 available at: http://www.css.ethz.ch.
    • Goyushov, A. (2008). “Islamic Revival in Azerbaijan”, Current Trends in Islamist Ideology, available at: http://www.currenttrends.org.
    • Haahr-Escolano, K. (2005). “The Rise of Salafi Islam in Azerbaijan”, The Jamestown foundation, Terrorism Monitor, 3 (13), at: https://jamestown.org.
    • Heyat, (2008). “The Resurgence of Islam in post-Soviet Azerbaijan” Azerbaijan Diplomatic Academy”, School of International Affeirs.
    • Heyat, F. (2002). Azari Women in Transition: Women in Soviet and post- soviet Azerbaijan, London: Routledge Curzon.
    • Kotchikian, A(2005). “Secular Nationalism Versus Political Islam in Azerbaijan”, Terrorism Monitor, No.3, available at: jamestown.org.
    • Kotecha, H. (2006). “Islamic and Ethnic Identities in Azerbaijan: Emerging Trends and Tensions”, OSCE, available at: http://www.osce.org/baku/23809.
    • Madsen, W. (2013). “CIA Troublemaking in Caucasus”, Strategic Culture Foundation, Global Research, May 20, at: www.strategic-culture.org.
    • Mamedov, E. (2011). “Azerbaijan: Evaluating Islamists' Strength in Baku”, available at: http://www.eurasianet.org/node/64018.
    • Mikhail, R. (2001). “Rhetoric Clouds War on Terrorism”, Perspective, Volume XII, at: https://open.bu.edu/handle/2144/3595.
    • Motika, R. (2001). “Islam in Post-Soviet Azerbaijan”, Archives de sciences sociales des eligions, available at: http://www.ehess.fr.
    • Murtazin, M.(2000). “Muslims abd Russia: War or Peace?”, Central Asia and the Caucasus, 3 (1), PP.132-141.
    • Olcott, M. B. (2007). The Roots of Radical Islam in Central Asia,Washington DC: Carnegie Endowment for International Peace.
    • Panorama, A (2013), available at: http://www.panorama.am/en/.
    • Raufoglu, A. (2011). “Is Political Islam Growing in Azerbaijan?”, Contact, available at: http://contact.az/docs/2011/Interview/101810685en.htm.
    • Rovshanoglu, K (2017). “Radicalism and Jihadism in Azerbaijan”, Contact , available at: Internet Sources.
    • Saroyan, M. (1997). Minorities, Mullahs, and Modernity: Reshaping Community in the ormer Soviet Union, Universityof California, Berkeley Institute.
    • Shaffer, B. (2000). “It’s not about ancient hatreds, it’s about current policies: Islam and Stability in the Caucasus”, Caucasian Regional Studies, 5 (1-2).
    • Sultanova, (2011). “Azerbaijan: Sunni Groups Viewed with Suspicion”, Institute for War and Peace Reporting, available at: http://iwpr.net/report-news/azerbaijan-sunni-groups-viewed-suspicion.
    • Valiyer, A. (2012). “The rise of salafi islam in Azerbaijan”, available at: https://jamestown.org/program/the-rise-of-salafi-islam-in-azerbaijan.
    • Vatchagaev, M. (2012). “The Evolution of Salafism in the North Caucasus”, Eurasia Daily Monitor, 6 (157), Available at: http://www.jamestown.org.
    • Vatchagaev, M. (2014). “Azerbaijani Jamaat Cooperates with Caucasus Emirate”, Eurasia Daily Monitor, 9 (73).