شناسایی پیشران‌های کلیدی منازعه در غرب آسیا و تهیه سبد سناریو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، مرکز اسناد فرهنگی آسیا، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دکترای روابط بین الملل، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

منطقه غرب آسیا به دلایل مختلف ایدئولوژیکی، ژئوپلیتیکی، اقتصادی و سیاسی همواره عرصه منازعه و بحران بوده است. علل مختلفی در ارتباط با رفتار منازعه آمیز بازیگران مختلف محلی تا جهانی در این منطقه ذکر شده است. بر همین اساس، مقاله حاضر سعی دارد به سه سؤال اساسی در این زمینه پاسخ دهد: اول، پیشران‌های کلیدی منازعه در منطقه غرب آسیا کدام‌اند؟، دوم، سناریوهای محتمل منازعه در این منطقه کدام‌اند؟ و سوم، استراتژی‌های بهینه حل منازعه در این منطقه کدام‌اند؟. پژوهش حاضر از نظر نوع، کاربردی و از نظر ماهیت و روش از نوع آینده‌پژوهی و تحلیلی است. در جهت پاسخ به سؤال‌های پژوهش ابتدا سعی شد پیشران‌های منازعه با رجوع به متخصصان این حوزه و تحلیل یافته‌ها با استفاده از نرم‌افزار میک مک شناسایی شوند. پس از شناسایی پیشران‌های کلیدی، سناریوهای قوی توسط نرم‌افزار سناریوویزارد مشخص شدند. از مجموع 876 وضعیت حاکم بر صفحه سناریو، 592 وضعیت بحرانی (67.5 درصد)، 284 وضعیت ایستا (32.4 درصد) و 12 وضعیت مطلوب (0.1 درصد) بودند. بنابراین، وضعیت‌های بحرانی، بخش عمده‌ای از صفحه سناریو را به خود اختصاص دادند. در نهایت با در نظر گرفتن محتمل‌ترین سناریوها و با تأکید بر پیشران‌های کلیدی منازعه در غرب آسیا، راهبردهایی برای رفع علل منازعه ارائه شد.

کلیدواژه‌ها


  • منابع

    الف- فارسی

    • آفتاب، احمد و همکاران (1398). «برنامه‌ریزی نظام سکونتگاهی شهری با رویکرد سناریو مبنا (مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی)»، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، (1) 33، 199-169.
    • تقی‌پور، هادی؛ تقی‌پور، عادل (1399). امنیت و چالش‌های زیست‌محیطی در غرب آسیا؛ ج.ا.ایران و همسایگان (تهدیدها و راه‌حل‌ها). تهران: نشر لعل سخن.
    • جان‌پرور، محسن و همکاران (1399). «واکاوی و تبیین بحران‌های ژئوپلیتیک جهان اسلام»، فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، (6) 2، 97-74.
    • جهانگیری، مسعود (1394). «توسعه سیاسی و موانع آن در ج.ا.ایران و کشورهای خاورمیانه». کنفرانس بین‌المللی «علوم انسانی، روانشناسی و علوم اجتماعی»، تهران: مرکز همایش صداوسیما.
    • خالصی، پروین (1398). «چالش‌ها، فرصت‌ها و اثرات سیاسی فضای مجازی در نظام جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، (4) 9، 188-165.
    • دهقانی، رضا؛ حسینی‌یزدی، علیرضا (1402). «حوزه دریایی مدیترانه و آینده‌پژوهی مناسبات ترکیه و رژیم صهیونیستی»، فصلنامه غرب آسیا، (1) 1، 41-22.
    • دوئرتی، جیمز؛ فالتزگراف، رابرت (1384). نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل. ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب، تهران: نشر قومس.
    • زارعان، احمد (1394). «بررسی ریشه‌ها و ویژگی‌های مشترک بحران‌های خاورمیانه با تأکید بر بحران سوریه و عراق»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، 61، 42-5.
    • زالی، نادر؛ منصوری، سارا (1394). «تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه حمل‌ونقل پایدار در افق 1404 کلان‌شهر تهران»، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، (2) 19، 1-32.
    • زین‌العابدین، یوسف؛ جشمیدپور، ایمان (1399). «آینده‌پژوهی تأثیر ژئوپلیتیکی پیشران‌های جنگ، عرب، نفت بر مرکز جهان اسلام»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، (1) 10، 267-241.
    • شیخون، احسان؛ طالبی‌آرانی، روح‌اله (1399). «آینده‌پژوهی منطقه‌گرایی نوین پیش‌روی جمهوری اسلامی ایران در خلیج ‌فارس»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، (1) 12، 124-95.
    • صالحی امیری، سید رضا (1391). مدیریت منازعات قومی در ج.ا.ایران. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
    • علی‌پور، جواد؛ قیطاسی، سجاد (1396). «آینده‌پژوهی بحران سیاسی- امنیتی سوریه بر پایه سناریونویسی»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، (4) 7، 261-231.
    • قربانی‌نژاد، ریباز و همکاران (1393). «بررسی مفهوم منازعه در نظریه‌های روابط بین‌الملل و ژئوپلیتیک»، فصلنامه راهبرد، (70) 23، 291-265.
    • کاظمی، سجاد؛ محسنی، بهرام (1401). «کلان‌روندهای سیاسی منطقه غرب آسیا و اثرگذاری آن بر ساختار قدرت منطقه‌ای»، فصلنامه آینده‌پژوهی راهبردی، (2) 1، 32-7.
    • کالینز، جان. ام. (1381). جغرافیای نظامی. ترجمه عبدالمجید حیدری، سید احمدرضا یکانی فرد، پرویز سلیمانی مقدم و احمدرضا تقاء، تهران: دوره عالی جنگ دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
    • کرمی، رضا (1399). «مدیریت چالش‌های امنیتی در جنوب غرب آسیا (مطالعه موردی افراط‌گرایی مذهبی)»، فصلنامه امنیت ملی، (32) 10، 464-433.
    • کریمی، مهدی؛ آفتاب، احمد (1401). «تدوین راهبردهای استقرار صلح پایدار در ج.ا.ایران با رویکرد آمایش سرزمین»، فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، (3) 7، 174-153.
    • لینکلیتر، اندرو (1385). «مارکسیسم». ترجمه علیرضا طیب، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
    • موسوی، میرنجف؛ سادات کهکی، فاطمه (1396). آینده­پژوهی در آمایش سرزمین. ارومیه: انتشارات دانشگاه ارومیه.
    • می‌یر، پیتر (1376). جامعه‌شناسی جنگ و ارتش. ترجمه محمدصادق مهدوی و علیرضا ازغندی، تهران: نشر قومس.
    • ندافی، کیوان (1401). «تبیین نقش اختلافات مرزی در روابط ج.ا.ایران با کشورهای جنوبی خلیج فارس، مورد مطالعه: امارات متحده عربی»، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، (4) 12، 64-90.
    • نوروزی، محسن؛ فیاضی، داوود (1400). «امنیت غرب آسیا و سناریوهای محتمل در افق 1404»، فصلنامه راهبرد دفاعی، (76) 19، 63-96.
    • هابز، توماس (1389). لویاتان. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نشر نی.
    • هاگت، پیتر (1392). «جغرافیا: ترکیبی نو. جلد دوم، ترجمه شاپور گودرزی‌نژاد، تهران: نشر سمت.
    • هالستی، کالوی یاکو (1399). مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل. ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.

    ب- انگلیسی

    • Abdullayev, H. P. (2024). “Between Peace and Conflict: The Middle East after the Abraham Accords. Vestnik RUDN”, International Relations, 24(1), 40-50.
    • Asseburg, M., & Henkel, S. C. (2021). Normalisation and Realignment in the Middle East: a new, conflict-prone regional order takes shape. Berlin: Stiftung Wissenschaft und Politik -SWP- Deutsches Institut für Internationale Politik und Sicherheit.
    • Carius, A., Dabelko, D. G., & Wolf T., A. (2004). “Water, conflict, and cooperation”, Environmental Change and Security Project Report, (10),60-66.
    • Dahrendorf, R. (1959). Class and class conflict in industrial societ. Stanford University Press.
    • Diez, T., Stetter, S., & Albert, M. (2006). “The European Union and Border Conflicts: the Transformative Power of Integration”, International organization, 60 (03), 563-593.
    • Haddad, F. (2020). “Sectarian identity and national identity in the Middle East”, Nations and Nationalism, 26 (1), 123-137.
    • Hafeznia, M.-R., Ghorbaninejad, R., Ahmadipour, Z., & Ghavam, A. (2013). “Tension and Conflict Theories between Countries: Review, Critique and Presenting a Theoretical Model”, Geopolitics Quarterly, 9 (4), 1-35.
    • Ishamali, I., & Ibiang, O. K. O. I. (2023). “Peace Agreements: Instruments of Resolving Conflict in Israeli-Palestinian Conflict”, GNOSI: An Interdisciplinary Journal of Human Theory and Praxis, 6 (2), 99-116.
    • Kim, W., & Sandler, T. (2020). “Middle East and North Africa: terrorism and conflicts”, Global Policy, 11 (4), 424-438.
    • King, M. D. (Ed.). (2021). Water and conflict in the Middle East. Oxford University Press.
    • Mehrotra, A., & Gupta, B. (2024). The Escalating Middle East Conflict: A legal analysis of state support and use of force. Modern Diplomacy.
    • Oberschall, A. (2007). Conflict and Peace Building in Divided Societies: Responses to Ethnic Violence. Routledge.
    • Raleigh, C., & Urdal, H. (2007). “Climate Change, Environmental Degradation and Armed Conflict”, Political Geography, 26 (6), 674-694.
    • Salameh, M. T. B., Alraggad, M., & Harahsheh, S. T. (2021). “The water crisis and the conflict in the Middle East”, Sustainable Water Resources Management, (7), 1-14.
    • Yom, S. (2020). “US foreign policy in the Middle East: The logic of hegemonic retreat”, Global Policy, 11 (1), 75-83.