بررسی نقش بازیگران غیردولتی همسو با ایران بر محیط امنیتی منطقه غرب آسیا در دوره بعد از 2011

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین الملل، تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

منطقه غرب آسیا از سال 2011 و پس از تحولات موسوم به بیداری اسلامی یا بهار عربی، با مسائل مختلفی درگیر بوده است که یکی از مهم‌ترین آنها نقش بازیگران غیردولتی است. بازیگرانی که برخی همسو با ایران و برخی دیگر در تقابل با ایران قرار داشتند. بازیگران همسو با ایران که از جمله حزب الله لبنان، حماس و حشد الشعبی همچنین حوثی‌ها در یمن هستند، در تعریف نظم جدید منطقه‌ای نقش بسیار عمده‌ای داشته‌اند. این نوشتار با روش کیفی و مبتنی بر رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مفهوم محیط امنیتی با تکیه بر دیدگاه باری بوزان، این سوال را مطرح ساخته است که بازیگران غیردولتی همسو با ایران چه تاثیری بر محیط امنیتی منطقه غرب آسیا بعد از سال 2011 داشته‌اند؟. فرضیه پژوهش این است که بازیگران غیردولتی همسو با ایران محیط امنیتی منطقه غرب آسیا را در ابعاد عینی-جغرافیایی و ذهنی– روانی تحت تاثیر قرار داده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بازیگران غیردولتی همسو با ایران در بعد عینی در قالب نظام منطقه‌ای دولت‌محور، گسترش قدرت ایران در غرب آسیا، ایجاد بازدارندگی منطقه‌ای برای ایران، افزایش رقابت‌های منطقه‌ای، ترسیم خطوط جدید ژئوپلیتیکی و ایجاد و گسترش منازعه نیابتی در غرب آسیا، و در بعد ذهنی – روانی در قالب‌های تمرکز بیشتر بر قدرت نرم، برآمدن الگوهای هنجاری نوپدید، روآمدن اسلام سیاسی انقلاب اسلامی و تاکید بر خروج دولت‌های فرامنطقه‌ای، محیط امنیتی غرب آسیا را تحت تاثیر قرار داده‌اند.

کلیدواژه‌ها


  • منابع

    الف- فارسی

    • افشون، تورج؛ الله‌کرم، عبدالحسین (1396). «مقایسه رویکرد امنیتی آمریکا و حشدالشعبی در عراق؛ عملکرد و چشم‌انداز»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، 11(42)، 41-72.
    • امام‌جمعه‌زاده، جواد؛ نقدی، جعفر (1390). «ساختار دولت در خاورمیانه»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 3 (9)، 1-8.
    • آقایی، داود؛ نورعلی‌وند، یاسر (1398). «محیط امنیتی و سیاست‌گذاری خارجی و امنیتی؛ ارائه یک الگوی تحلیلی»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 9 (33)، 2-22.
    • باقری دولت‌آبادی، علی (1392). «نقش عنصر بازدارندگی در راهبرد نظامی ایران»، فصلنامه سیاست دفاعی، 22 (85)، 37-88.
    • بوزان، باری (1389). مردم، دولت‌ها و هراس. ترجمه گروه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    • بوزان، باری؛ ویور، الی (1388). مناطق و قدرت‌ها: ساختار امنیت بین‌الملل. ترجمه قهرمان پور‌بناب، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    • پیرمحمدی، سعید؛ نیاکویی، سیدامیر و سیمبر، رضا (1400). «نقش بازیگران مسلح غیردولتی در سیاست‌گذاری ایران، ترکیه و عربستان سعودی در خاورمیانه»، فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، 7 (3)، 193-211.
    • دهشیری، محمدرضا؛ حسینی، مجتبی (1398). «جایگاه گروه‌های فلسطینی در دیپلماسی مقاومت جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه گفتمان راهبردی فلسطین، 1 (2)، 27-42.
    • دهشیری، محمدرضا؛ مقامی، اسماعیل (1394). «بیداری اسلامی و شکل‌گیری هندسه جدید خاورمیانه»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 5 (4)، 157-180.
    • دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1394). اصول و مبانی روابط بین‌الملل. جلد اول، تهران: نشر سمت.
    • روحی دهبنه، مجید (1396). «خاورمیانه پس از تحولات 2011 میلادی؛ بحران دولت ملی و نظم منطقه‌ای»، فصلنامه دولت‌پژوهی، 3 (12)، 71-105.
    • روحی دهبنه، مجید (1397). ایران، عربستان، ترکیه و خاورمیانه پس از 2011: شطرنج راهبردی رقابت بر سر نظم نوین منطقه‌ای. تهران: پژوهشکده مطالعات کاربردی قلم.
    • رومی، فرشاد؛ کاظمی، احسان (1400). «جایگاه گروه‌های نیابتی در راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست جهانی، 9 (1)، 131-162.
    • زارعان، احمد (1402). «رابطه دولت عراق و گروه‎های شبه‌نظامی پس از 2014 (مطالعه موردی حشدالشعبی)»، فصلنامه دولت پژوهی، 9 (33)، 35-73.
    • زمانی، قاسم؛ زمانیان، سورنا (1395). «شناسایی بازیگران غیردولتی در درگیری‌های نظامی سوریه»، مجله تحقیقات حقوقی، 19 (73)، 79-105.
    • سازمند، بهاره؛ معصومی زارع، هادی (1399). «الگوی سه‌بعدی تحلیل منطقه‌گرایی سیاسی بازیگران فروملی (با نگاهی به تجربه جنبش‌های امل و حزب‌الله لبنان»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 5 (3)، 129-156.
    • شفیعی، نوذر؛ مرادی، احمد (1388). «تأثیر جنگ 33 روزه لبنان بر موقعیت منطقه‌ای ایران»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 1 (1)، 41-64.
    • عباسی، کریم؛ قائم‌پناه، صمد؛ شمسینی غیاثوند، حسن؛ و اطهری، سید اسدالله (1401). «قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران و جنبش‌های اسلامی جهان اسلام؛ نمونه موردی حزب‌الله لبنان»، دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم، 12 (2)، 259-279.
    • عراقی، عبدالله (1394). «نقش حزب‌الله لبنان در امنیت منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) با تأکید بر حمایت و پشتیبانی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست دفاعی، 24 (93)، 142-101.
    • غرایاق ‌زندی، داود (1387). محیط امنیتی پیرامون جمهوری اسلامی ایران (مجموعه مقالات)، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    • فوزی، یحیی؛ بخشی، عباسعلی (1395). «وجوه اشتراک و افتراق اندیشه سیاسی جنبش حماس با اندیشه سیاسی انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، 3 (7)، 99-122.
    • قیاسوند، فاطمه؛ ترکاشوند، جلال (1396). «آمریکا، جنگ‌های نیابتی و امنیت خاورمیانه»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 7 (4)، 169-207.
    • محمودی رجا، زکریا؛ باقری دولت‌آبادی، علی؛ و راوش، بهنام (1397). «بررسی محور مقاومت و آینده نظام سلطه با استفاده از نظریه نظام جهانی»، دوفصلنامه مطالعات بیداری اسلامی، 7 (14)، 7-28.
    • مسعودنیا، حسین؛ قربانی، سعید (1395). «تأثیر جمهوری اسلامی ایران بر شکل‌گیری گروه جهاد اسلامی در فلسطین»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، 12 (37)، 97-119.
    • نجات، علی؛ موسوی، سیده راضیه؛ و صارمی، محمدرضا (1395). «راهبرد عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران یمن»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، 9 (33)، 137-179.
    • نوری، علیرضا (1399). «چالش نظم هژمونیک، ثبات و موازنه در خاورمیانه: رویکرد و همکاری ایران و روسیه»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 11 (4)، 77-108.
    • وزیریان، امیرحسین؛ گل‌محمدی، ولی؛ و علیزاده، علی (1400). «ارزیابی نقش محور مقاومت در بازدارندگی ناهمطراز ج.ا.ایران در برابر سیاست مهار آمریکا»، فصلنامه راهبرد دفاعی، 19 (74)، 87-114.
    • هدایتی شهیدانی، مهدی؛ رضاپور، دانیال (1399). «سازوکار تأثیرگذاری بازیگران غیردولتی خشونت‌گرا بر دشواره‌های دولت ملت در کشورهای خاورمیانه»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، 27 (3)، 103-125.

     

    ب- انگلیسی

    • Azizi, Hamidreza; and Vazirian, Amir Hossein (2022). “The Role of Armed Non-State Actors in Irans Syria Strategy: A Case Study of Fatemiyoun and Zainabiyoun Brigards”, Jouranl of Balkan and Near Eastern Studies, 25 (3), 540-557
    • Avant, Deborahd; Finnemore, Martha; and Sell, Susank (2010). Who Governs the Globe?. Cambridge: Cambridge University Press.
    • Brooks, Stephen; and Wohlforth, William C. (2005). “Hard Times for Soft Balancing”, International Security, 30 (1), 72-108, Available at: https://digitalcommons.dartmouth.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3652&context=facoa.
    • Byman, D. (2005). Deadly Connections: States that Sponsor Terrorism. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
    • Dallas-Feeney, Christopher. P. (2019). “Violent Non-State Actors in the Middle East: Origins and Goals”, Available at: https://www.e-ir.info/2019/05/28.
    • Darwich, May (2021). “Foreign Policy Analysis and Armed Non-State Actors in World Politics: Lesson from the Middle East”, Foreign Policy Analysis, 17(4), 1-11.
    • Findley, M.; Piazza, J.; & Young, J. K. (2012). “Games Rivals Play: Terrorism in International Rivalries”, SSRN Electronic Journal, 74 (1),235–248.
    • Harr, Maj. Scott. (2020). “Trans-Rational: Iran’s Transnational Strategy for Dominance and Why It Cannot Survice Great Power Competition”, Military Review The Professional Journal of the U.S. Army, March- April, Available at: https://www.armyupress.army.mil/portal/7/military-review/Archives/English/MA-20/Harr-Trans-Rational.pdf.
    • Juneau, Thomas (2015), “Containing the Islamic State”, Middle East Policy, 22 (3), 36-43.
    • International Institute for Strategic Studies (IISS). (2020). “Iran's Networks of Influence in the Middle East”, IISS Strategic Dossiers, Retrieved from: https://www.iiss.org/publications/strategic-dossiers/iran-dossier.
    • Kamrava, Mehran (2018). “Hiearchy and Instability in the Middle East Regional Order”, International Studies Journal (ISJ), 14 (4), 1-35.
    • Khan, Akbar, Zhaoying, Han (2020). “Iran-Hezbollah Alliance Reconsidered: What Contributes to the Survival of State-Proxy Alliance?”, Journal of Asian Security and International Affairs, 7 (1), 101-123.
    • Maoz, Z.; & San-Akca, B. (2012). “Rivalry and State Support of Non-State Armed Groups (NAGs) 1946–2001”, International Studies Quarterly,56 (4), 720–734.
    • Saideman, S. M. (2002). “Discrimination in International Relations: Analyzing External Support for Ethnic Groups”, Journal of Peace Research, 39 (1), 27–50.
    • Seeberg, Peter (2016 A). Analysing Security Subcomplexes in a Changing Middle East-the Role of Non-Arab State Actors and Non-State Actors, PP (1-8), Palgrave Communications, Doi:10.1057/palcommes.2016.87.
    • Seeberg, Peter (2016 B). The EU and the International Sanctions against Iran: European and Iranian Foreign and Security Policy Interstts, and a Changing Middle East. Palgrave Communication.
    • Slackman, Michael (2006). “Iraqi Ties to Iran Create New Risks for Washington”, June 8, The NewYork Times, Available at: https://www.nytimes.com/2006/06/08/world/middleeast/08iran.html.
    • Tabatabai, Ariane M.; Martini, Jeffrey; and Wasser, Becca (2019). “The Iran Threat Network (ITN), Four Models of Irans Nonstate Client Partnerships”, Available at: www.rand.org/t/RR4231.
    • Valensi, Carmit (2021). “Alliances with Violent Non-State Actors in Middle East Conflicts: Between Theory and Practice”, Available at: https://www.iemed.org/publication/alliances-with-violent-non-state-actors-in-middle-east-conflicts-between-theory-and-practice
    • Yesiltas, Murat; Kardas, Tuncay; Jacoby, Tim (2022). “Rethinking Non-State Armed Actors and Soverginty”, International Politics, 60 (9), 1-6.