نسبت شناسی سرمایه اجتماعی و مقاومت پایدار (مطالعه موردی حکومت پیامبر اکرم (ص))

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر همکار در دانشگاه عالی دفاع ملی

2 دانشجوی دکترای حقوق دانشگاه آزاد تهران

3 کارشناسی ارشد فقه مدرسه عالی مطهری

چکیده

حاکمیتی که بر مدار ارزش‌های الهی شکل گرفته باشد، همواره مورد هجمه دشمنان خواهد بود به گونه‌ای که اگر درون حاکمیت الهی نسبت به دشمنان مقاومتی صورت نگیرد، پاشیده شدن حکومت گریز ناپذیر خواهد بود. سامان یافتن این پژوهش با این هدف است که نشان دهد رابطه مستقیمی بین مقاومت و سرمایه اجتماعی وجود دارد؛ بدین معنا که مقاومت بدون سرمایه اجتماعی همواره مقاومت شکننده‌ای خواهد بود و اگر حاکمیت دنبال مقاومت پایدار است یکی از لوازم اصلی‌اش، افزایش سرمایه اجتماعی است. در همین راستا، بهترین الگوی حکومت که دارای سرمایه اجتماعی بالایی بود، حکومت پیامبر اسلام(ص) است. با این تفاسیر، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که: سرمایه اجتماعی بالای دوران حکومت پیامبر اسلام(ص) ناشی از چه عواملی بوده است؟ و اینکه چه نسبتی میان «سرمایه اجتماعی» و «مقاومت پایدار» در عصر حکومت پیامبر اکرم(ص) برقرار بوده است؟ یافته‎های پژوهش حاضر با کاربست روش «توصیفی-تحلیلی و اسنادی» و بهره گیری از نظریه سرمایه اجتماعی «بوردیو» و بررسی سیره و حکومت پیامبر خدا(ص) نشان می دهد که حکومت حضرت از سرمایه اجتماعی بالایی برخوردار بوده است و این مساله معلول عواملی چون صداقت پیامبر خدا ص، تقویت روحیه ایثار توسط رسول خدا ص، بستن عقد اخوت بین اصحاب توسط حضرت و... می‌باشد. نتیجه حداکثری بودن سرمایه اجتماعی (اعتماد، مشارکت، اعتبار، همکاری، همبستگی و انسجام اجتماعی و...) در حکومت پیامبر (ص) را می‌توان در مقاومت مسلمانان در عرصه‌های نظامی، فرهنگی و اقتصادی مشاهده کرد.

کلیدواژه‌ها


  • منابع

    الف- فارسی

    • قرآن کریم.
    • ابن أبی‌فراس، ورام (1369). ترجمه تنبیه الخواطر، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
    • اسفندیاری، رضا؛ قجری، سمیه؛ محمدی‌فرد، احمد (1398). «عوامل مؤثر بر سرمایه اجتماعی بر اساس مفاهیم قرآن کریم (مورد مطالعه: خبرگان دانشگاه قرآن و حدیث قم)»، فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی، 7(3)، 78-48.
    • جوکار، حامد (1400). «روش‌ حکومتی پیامبر(ص) در مدیریت سرمایة اجتماعی»، مجله مدیریت سرمایه اجتماعی، 8(1)، 149-123.
    • دادگر، یدالله؛ نجفی، محمدباقر (1385). «سرمایه اجتماعی و بازتولید آن در عصر پیامبر اسلام (ص)»، مجله اقتصاد اسلامی، 6(24)، 38-13.
    • ردادی، محسن (1399). «سرمایۀ اجتماعی و ایثار: رویکردی قرآنی»، مجله مدیریت سرمایه اجتماعی، 7(2)، 170-155.
    • رفیع، حسین؛ بلباسی، میثم؛ قربی، سید محمدجواد (1395). «جنبش‌‌‌های اجتماعی جدید، جهانی شدن و اینترنت؛ مطالعه موردی: جنبش تسخیر وال‌استریت»، دانش سیاسی، 12(1)، 129-166.
    • سبحانی، جعفر (1370). فروغ ابدیت، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    • سبحانی، جعفر (1385). فروغ ابدیت، قم: بوستان کتاب.
    • شعبانی اصلی، فاطمه (1392). «نقش سرمایه اجتماعی در اقتصاد با تأکید بر سیره پیامبر اعظم (ص)»، اولین همایش سبک زندگی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله).
    • طاهری، ابوالقاسم (1390). روش تحقیق در علوم سیاسی، تهران: قومس.
    • طباطبایى، محمدحسین ‌(1402ق). المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • فصیحی، امان‌الله (1386). «دین و سرمایه اجتماعی»، مجله معرفت، 123.
    • کردناییج، اسدالله؛ خلیلی پالندی، فرشته (1397). «تأثیر فرهنگ ایثار و شهادت بر سرمایه اجتماعی با میانجیگری باورهای دینی»، مجله مدیریت اسلامی، 26(3)، 58-37.
    • لکزایی، نجف (1383). «مقاومت شکننده «جان فوران»/ تحلیلی بر نظریه مقاومت شکننده جان فوران درخصوص تحولات تاریخ معاصر ایران»، زمانه، 3(21)، 62-67.
    • مشکاتی، محمدباقر (1403). «مقاومت فرهنگی پشتوانه‌ی مقاومت نظامی»، پایگاه خبری آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه(س)، قابل دسترسی در:

     https://news.amfm.ir/?p=196352

    • مکارم شیرازی، ناصر (بی‌تا). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    • موسوی سرچشمه، سید مهدی؛ عزیزی مهماندوست؛ ابراهیمی، کریم (1400). «سرمایه اجتماعی اخوت‌مدار؛ قدرت نرم بی‌بدیل تأمین امنیت امت اسلامی»، مجله محیط‌شناسی راهبردی جمهوری اسلامی ایران، 7(1)، 138-113.

    مهام، محمود (1398). «مقاومت فرهنگی؛ معنا، امکان و راهبردها»، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قابل دسترسی در: https://iict.ac.ir/1398/07/moghavematefarhangi/

    • نگهبان، سلمان؛ ابوالحسینی، رحیم (1399). «مقاومت در قرآن»، اندیشه تقریب، 16(39)، 59-99.
    • یابری محمد، صادق؛ سبحانی­نیا، محمدتقی (1394). «تأثیر سرمایه اجتماعی اعتمادساز صداقت در رشد اقتصادی از منظر اسلام»، کنفرانس بین‌المللی مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی.

     

    ب- عربی

    • ابن‌الأثیر، عزالدین (1409ق). اسد الغابه، بیروت: دارالفکر.
    • ابن‌فارس، احمدبن‌فارس (1404ق). معجم مقاییس اللغة، جلد ششم، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول.
    • ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    • ابن‌هشام، جمال‌الدین (بی‌تا). السیرة النبویة/ سیره ابن هشام، بیروت: دارالمعرفة.
    • ابن‌ماجه، محمدابن‌یزید (1983). سنن ابن‌ماجه، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار الفکر.
    • ابن‌هشام، عبدالملک (1401ق). سیره نبوی، بیروت: دارالمعرفه.
    • اصفهانی، أبونعیم (1412ق). دلائل النبوة، بیروت:‌ دارالنفائس‌.
    • بخاری، محمد (1401ق). صحیح بخاری، بیروت: دارالفکر لطباعة النشر و التوزیع.
    • بن‌ساسی، عبدالحفیظ (2019). «الرأسمال الاجتماعی و دوره فی التنمیة من منظور الاقتصاد الإسلامی- دراسة حالة دول منظمة التعاون الإسلامی»، المجلة الجزائریة للتنمیة الاقتصادیة، 6(2)، 258-249.
    • دیار بکری، حسین‌بن‌محمد (بی‌تا). تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس النفیس، بیروت: دار صادر.
    • راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد(1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، جلد اول، بیروت: دارالقلم.
    • طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1415ق). مجمع‌البیان، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    • عاملی، جعفر مرتضی (1426ق). الصحیح من سیرة النبی الأعظم، قم:‌ دارالحدیث.
    • کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    • مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
    • مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار، بیروت: دارالاحیاء التراث.
    • رمزی، بیشوی (2024). «المقاومة المستدامة.. البعد التنموى فى خدمة فلسطین»، الیوم السابع، یمکن الوصول الیها:

    https://m.youm7.com/story/2024/8/5/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%88%D9%85%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D9%85%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%86%D9%85%D9%88%D9%89-%D9%81%D9%89-%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%A9-%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86/6663493

     

    ج- انگلیسی

    • Ali, A. Y. (2016). The Meaning of the Holy Quran, Beltsville: Amana Publications.
    • Baker, W. (1990). “Market Networks and Corporate Behaviour”, American Journal of Sociology, 96, pp. 589–625.
    • Belliveau, M. A.; C. A. III O’Reilly and J. B Wade (1996). “Social Capital at the Top: Effects of Social Similarity and Status on CEO Compensation”, Academy of Management Journal, 39, pp. 1568–1593.
    • Bourdieu, P. (1977). Outline of a theory of practice, Cambridge: Cambridge University Press.
    • Bourdieu, P. (1983). “Ökonomisches Kapital, kulturelles Kapital, soziales Kapital”, Soziale Welt, Special Issue 2, pp. 183-198.
    • Bourdieu, P. (1986). The forms of capital, In J. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education(pp. 241-258), New York: Greenwood Press.
    • Bourdieu, Pierre and L. P. D. Wacquant. (1992). an Invitation to Reflexive Sociology, Chicago: University of Chicago Press.
    • Brigaitis, Peter (2005). Religious Engagement and Social Capital in the Islamic Context, Thesis Prepared for the Degree of Master of Arts (Political Science), USA: University of North Texas.
    • Brown, D. (2015). A New Introduction to Islam, Oxford: Wiley-Blackwell.
    • Coleman, J.S. (1988). “Social capital in the creation of human capital”, American Journal of Sociology, 94, pp. 95-120.
    • Coleman, James S. (1990). Foundations of Social Theory, Cambridge: Harvard University Press.
    • Esposito, J. L. (2011). What Everyone Needs to Know About Islam, New York: Oxford University Press.
    • Fukuyama, F. (1995). Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity, New York: The Free; London: Hamish Hamilton.
    • Fukuyama, F. (2013). Political Order and Political Decay: From the Industrial Revolution to the Globalization of Democracy, Farrar, Straus and Giroux.
    • Fukuyama, Francis (1997). “Social capital and the modern capitalist economy: Creating a high trust workplace”, Stern Business Magazine, 4(1).
    • Gieseking, J.J. (2014). The People, Place, and Space Reader, Hoboken: Taylor and Francis.
    • Hawting, G. R. (2000). The First Dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate AD 661-750, London: UCL Press.
    • Knack, S.;Keefer, P. (1997). “Does Social Capital Have an Economic Payoff? A Cross-Country Investigation”, Quarterly Journal of Economics, 112(4), pp. 1251-1288.
    • Putnam, R. D. (1993). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy, Princeton University Press.
    • Putnam, R. D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, Simon & Schuster.
    • Putnam, R. D. (2007). E Pluribus Unum: Diversity and Community in the Twenty-first Century, The 2007 John R. Commons Lecture, University of Wisconsin-Madison.
    • Putnam, Robert D. (1995). “Bowling alone: America’s declining Social Capital”, Journal of Democracy, 6, pp. 65-78.
    • Smith, H. (2004). Islam: A Concise Introduction, New York: HarperCollins.
    • Thomas, C. Y. (1996). “Capital markets, financial markets and social capital”, Social and Economic Studies, 45, pp. 1–23.
    • World Bank (2008). World Development Report 2008: Agriculture for Development, World Bank Publications.