جنگ‌های نیابتی بازیگران منطقه‌ای و تحولات ژئوپلیتیکی آسیای جنوب غربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

ساختار نظام بین‌الملل در سال‌های بعد از جنگ سرد با تحولات ژئوپلیتیکی روبه‌رو شده است. نشانه‌های چنین تحولی را می‌توان در حوزة منطقه‌ای جنوب غرب آسیا مشاهده نمود. واقعیت‌های تحول منطقه‌ای بیانگر آن است که در این حوزة جغرافیایی تمرکز نیروهای قدرت‌ساز، آشوب‌ساز و منازعه‌آفرین ایجاد شده است. در فرآیند شکل‌گیری نظم جدید منطقه‌ای در آسیای جنوب غربی، نشانه‌هایی از بحران‌سازی و تهدید مشاهده می‌شود. در این فرآیند، بازیگران منطقه‌ای و قدرت‌های بزرگ تلاش دارند تا شکل جدیدی از معادلة قدرت را سازماندهی کنند. شکل‌گیری «جنگ‌های نیابتی» و گسترش «منازعات نامتقارن» را می‌توان در زمرة عوامل و نشانه‌های بحران منطقه‌ای در آسیای جنوب غربی دانست. چنین فرآیندی منجر به بازتولید رقابت‌های امنیتی در روابط بازیگران اصلی حوزة منطقه‌ای همانند ایران، عربستان، ترکیه، رژیم صهیونیستی و مصر گردیده است. تبیین نقش بازیگران منطقه‌ای در فضای تحولات ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا نیازمند شناخت اهداف، ابزارها و الگوی کنش بازیگران منطقه‌ای است. برای نیل به چنین اهدافی، می‌توان این پرسش را مطرح نمود که: «بازیگران منطقه‌ای در آسیای جنوب غربی دارای چه الگوهای کنش تاکتیکی و عملیاتی هستند؟» در پاسخ به این پرسش لازم است تا این فرضیه مطرح شود که: «بازیگران منطقه‌ای برای تأثیرگذاری بر تحولات ژئوپلیتیکی غرب آسیا از سازوکارهایی همانند سازماندهی جنگ‌های نیابتی و منازعات نامتقارن بهره می‌گیرند.» در تبیین این مقاله از «رهیافت هویت ـ ساختار» بهره گرفته می‌شود.

کلیدواژه‌ها