نقش سواحل مکران در پیشبرد قدرت منطقه ای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم سیاسی - رئیس گروه مطالعات ایران انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا

2 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی تاکستان، تاکستان، ایران

چکیده

سواحل جنوبی ایران با دارا بودن موقعیت اقیانوسی-راهبردی از منظر ژئوپلیتیک و راهبردی نقش مهمی در قدرت منطقه ای ایران دارد. موقعیت جغرافیایی و استراتژیک سواحل دریای مکران به دلیل قرار گرفتن در خارج از خلیج فارس و تنگه هرمز که آن را کمتر در معرض تنش های منطقه ای و بین المللی خلیج فارس قرار می دهد و همچنین به دلیل آن که دریای عمان، بخشی از راه مواصلاتی خلیج فارس و مناطق نفت خیز آن با اقیانوس هند، شرق دور، آفریقای شرقی، دریای مدیترانه و اروپا است، از نظر اقتصادی و سوق الجیشی اهمیت بسیار دارد. موقعیت منحصر به فرد مکران در دهانه دریای عمان و خلیج فارس مزیت ژئوپلتیکی منحصر به فردی در اختیار ایران قرار داده است که کشور می تواند با بهره گیری از این موقعیت از طریق موازنه سازی میان هند وچین در شمال اقیانوس هند منافع اقتصادی و سیاسی را برای خود تامین کند. این مقاله بنابراین به طرح این پرسش پرداخته که «سواحل مکران چه نقشی در پیشبرد قدرت منطقه ای ایران می تواند داشته باشد؟» یافته های تحقیق نشان می دهد ظرفیت استراتژیک و ژئوپلیتیک سواحل مکران شامل مزیتهای ترانزیتی، اقتصادی، انرژی و امنیتی می تواند اقتصاد چین و هند را به ظرفیت های ایران پیوند بزند و با ایجاد وابستگی متقابل بین ایران با چین و هند، قدرت ایران را در معادلات منطقه ای افزایش دهد.

کلیدواژه‌ها


  • فهرست منابع و مآخذ

    الف. منابع فارسی

    • بلوچ، ازیر؛ لطفی، حیدر (۱۳۹۷)، «نگرشی کلان بر برنامه­ریزی و سازماندهی فضا در منطقۀ مکران (مطالعۀ موردی:­چابهار)»، فصلنامۀ جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، ۸ (۴)، ۶۱-۹۰.
    • برژیک، پترون (۱۳۹۴)، کاوشی نو در دیپلماسی اقتصادی، ترجمۀ علی عرب صالحی نصرآبادی، مجلۀ اقتصادی ش ۳ و ۴.
    • جهان­تیغ، رضا؛ همکاران (۱۳۹۵)، «بررسی ظرفیت­های ژئوپلیتیکی سواحل مکران و نقش آن در امنیت پایدار منطقۀ جنوب شرق»، فصلنامۀ راهبرد دفاعی، س چهاردهم، ش ۵۵، ۱۲۹-۱۰۱.
    • روستا، جمشید؛ الهام محمدی (۱۳۹۴)، «تحلیل وضعیت تجارت و راه­های تجاری کرمان در دوران حاکمیت سلجوقیان»، فصلنامۀ پژوهش­های تاریخی، ۵۱ (۳)، پیاپی ۲۷، ۱۳۶-۱۱۹.
    • رضائی سکه­روانی، داود­؛ همکاران (۱۳۹۶)، «نقش نیروی دریایی راهبردی در توسعۀ سواحل مکران و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ راهبرد دفاعی، ۱۵ (۵۸)، ۲-۳۵.
    • شمشیرپناه، معصومه (۱۳۸۲)، «اهمیت امنیتی- استراتژیکی بندرچابهار برای جمهوری اسلامی ایران»، پایان­نامه برای اخذ درجۀ کارشناسی­ارشد، دانشگاه امام حسین (ع).
    • قاسمی، فرهاد (۱۳۸۸)، «الزامات تئوریک بازدارندگی منطقه­ای جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ بین­المللی روابط خارجی، س اول، ش ۳، پاییز، ۸۳-۵۵.
    • قلی­زاده، سیدابراهیم­؛ بشیرکلاری (۱۳۹۴)، «نقش محیط طبیعی خلیج فارس و تنگۀ هرمز درنبرد ناهمتراز»، مجلۀ جغرافیای نظامی و امنیتی، س ۱، ش ۱(بهار)، ۱۲۱-۱۰۵.
    • کیانی، داوود (۱۳۸۶)، «نقش جاسک در افق آیندۀ ایران با تکیه بر انرژی»، مجلۀ اکتشاف و تولید نفت و گاز، ش ۱۴۵، ۲۷-۲۲.
    • لاجوردی، سیدمیثم­؛ محمدحسین رضائیان (۱۳۹۷)، ساخت راه­آهن چابهار- سرخس و توسعۀ بندرچابهار؛ کلید تحول راهرو ترانزیتی شمال-جنوب، گروه حمل­و­نقل شبکۀ کانون­های تفکر ایران، ویرایش دوم، ۱۹-۱.
    • لطفی، حیدر؛ همکاران (۱۳۹۶)، «نقش و تأثیر سواحل خلیج فارس و منطقۀ مکران در اقتصاد بین­الملل و تأثیر استراتژیکی آن بر ایران با ارائۀ یک مدل راهبردی در توسعۀ اقتصادی و سیاسی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، ۸ (۱)، ۹۱ - ۵۷.
    • مرتضایی، شیدا؛ مجتهدزاده، پیروز؛ عزتی، عزت­اله (۱۳۹۹)، «بررسی چالش­های دیپلماسی گردشگری در روابط ایران و همسایگان شرقی (با تأکید بر منطقۀ مکران)»، فصلنامۀ علمی برنامه­ریزی منطقه­ای، ش ۳۹، پاییز.
    • محمدی، حمیدرضا؛ احمدی، ابراهیم (۱۳۹۷)، «موازنه­گرایی در سیاست­های ژئوپلیتیکی هند (با تأکید بر نقش و جایگاه بندر چابهار ایران)»، پژوهش­های دانش زمین، س نهم، ش ۳۳، ۶۵-۴۶.
    • موسوی­شفائی، سید­مسعود (۱۳۸۶)، «دیپلماسی اقتصادی، ابزار نوین سیاست خارجی در عصر جهانی­شدن»، پژوهش­نامۀ حقوق و علوم سیاسی، پاییز - ش ۶ (۲۲ - از ۳۹ تا ۶۰).
    • موسوی شفائی، سید­مسعود ؛ ایمانی، همت (۱۳۹۶)، دیپلماسی اقتصادی رهیافتی برای افزایش قدرت ملی ایران، فصلنامۀ راهبرد، س ۲۶، ش ۸۴.
    • میرزاده کوهشاهی، مهدی (۱۳۹۸)، «توسعۀ مکران؛ ضرورت­های داخلی و اهمیت
    • منطقه­ای»، مجلۀ امنیت بین­الملل، ۲(۹)، ۲۴-۱۹.
    • میرزاده کوهشاهی، مهدی (۱۳۹۷)، «طرح آمایش سرزمین استان هرمزگان (ملاحظات ایمنی، دفاعی و امنیتی استان)»، سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان هرمزگان، بندرعباس.
    • هانس. جی. مورگنتا (۱۳۸۴)، «سیاست میان ملت­ها: تلاش در راه قدرت و صلح»، ترجمۀ حمیرا مشیرزاده، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
    • میرزاده کوهشاهی، مهدی (۴/۵/۱۳۹۹)، «خط لولۀ گوره - جاسک؛ ضامن استمرار صادرات نفت»، روزنامۀ دانش نفت، قابل دسترسی در:

    / x۳۳۹۳۰/content/۲۲۰http://daneshenaft.ir/cvid

    • آقازاده، س (۱۳۹۵)، «اقتصاد دنیا در دست تنگۀ هرمز»، مؤسسۀ مطالعات ژئوپلتیک، استراتژیک، تاریخ و جغرافیای خلیج فارس، قابل دسترسی در:

    (www.persiangulfstudies.com/fa/pages/695).

     

    ب. منابع انگلیسی

    • Michael Sheehan (1989), The Place of the Balancer in Balance of Power Theory, Review of International Studies, Vol. 15, No. 2, pp. 123-134.
    • Jaffe, Amy Myers(2003),United States and The Middle East: Policies & Dilemmas”, James A Baker III Institue for Public Policy, Rice University.
    • National Commission on Energy Policy, (2004). Ending the Energy Stalemate: A Bipartisan Strategy to Meet America's Energy Challenges, Washington, DC: National Commission on Energy Policy.
    • Mutfi, Abdul Qadeer and Bahram Amirahmadian And Gulshan Sachedva(2018), Strategic Analysis of The Chabahar Port Afghanistan — Iran – India Relations,
    • The Afghan Institute for Strategic Studies (AISS), pp. 1-96.
    • Pethiyagoda Kadira, (September 2018), "India's Pursuit of Strategic and Economic Interests in Iran", Brookings Doha Center Analysis Paper, pp. 1-35.
    • Bhatnagar Aryaman and Divya John (October 2013),”Accessing Afghanistan and Central Asia: Importance of Chabahar to India”, Special Report, Observer
    • Research Foundation. No, 4. pp. 1-16.
    • Little, Richard (2007) the Balance of Power in International Relations: Metaphors, Myths and Models. New York: Cambridge University Press.
    • Bull, Hedley (1977) The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics; Columbia University Press.
    • Waltz, Kenneth N. (1979) Theory of International Politics; New York: McGraw-Hill.
    • Mearsheimer, John J. (2001) the Tragedy of Great Power Politics. New York: Norton, 2001.